بسم الله الرحمن الرحیم
تبلیغ از نگاه کتاب و سنت
کلامی متقن تر و زیباتر از آیات قرآن نیست ، پس شایسته است ابتدای کلام را با نور کلمات قرآن پروردگار حکیم آغاز شود؛ که می فرماید: الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه و لا یخشون احدا الا الله و کفی بالله حسیبا (احزاب آیه 39)
کسانی که پیام های خدا را ابلاغ می کنند و از او می ترسند و از هیچ کس جزء خدا بیم ندارند و خدا برای حسابرسی کفایت میکند.
تبلیغ از ریشه بلوغ و بلاغ به معنای رساندن کامل پیام،خبر،اندیشه و سخن به دیگری، مهمترین وظیفه انبیای الهی و ادامه دهندگان راه آنان است تا جایی که قرآن کریم ابلاغ را بعنوان وظیفه برای پیامبر(ص) بیان میکند و میفرماید : ان علیک الا البلاغ (شورا 48) بر عهده تو جز رسانیدن و ابلاغ نیست و پیامبر(ص) نیز چنانچه در بعض احادیث آمده خود را بعنوان یک مبلغ معرفی می نماید.
مطالعه روایات با آن مفاهیم بلند انگیزه ساز ، ایجاد انگیزه کرد برای قلم زدن در امری مهم ، که اصلی ترین وظایف بندگان خاص خداست ، باشد که مورد رضایت پروردگار باشد ، آری موضوع آنقدر مهم است که در روایات و آیات تعبیراتی بکار برده شده که عدم تامل و گذشتن از آن به خطایی بزرگ می ماند که انسان را از بهره های فراوان محروم می دارد و شاید این تعبیرات هشداری باشد برای کسانی که در این زمینه مسولیت دارند و می طلبد که به امر تبلیغ اسلام نگاه ویژه داشته و موانع را برطرف کنند، از زمان پیامبر خدا (ص) تاکنون عامل مهم ترویج اسلام منحصر در اقدامات تبلیغی کسانی بوده که دین اسلام را با وجود خویش آمیخته و از سرچشمه زلال حقایق آن؛ ابتدا خود سیراب شده و برای ترویج این مکتب از جان و مال و عرض خویش گذشتند تا اسلام حقیقی بماند و بشریت از این سرچشمه الهی بهره گیرد به سعادت ابدی برسد، مطالعه در آثار دینی و تاریخی به ما نشان می دهد که چه کسانی با چه انگیزه هایی و با چه روشهایی چراغ راه هدایت مردم شدند و استفاده از این آثار میتواند چراغ راه برای کسانی باشد که می خواهند در این میدان پر پیچ و خم قدم گذارند.
در وحی خدای متعال به داوود پیغمبر (ع) اهمیت مساله را به وضوح می توان درک کرد و باری تعالی در این روایت اهمیت ارتباط ایجاد کردن بین خدا و مردم که همان تبلیغ است را گوشزد می نماید، در کتاب ارشاد القلوب آمده که داوود(ع) به تنهایی به صحرا رفت،خداوند به او وحی فرستاد که ای داوود چرا تو را تنها می بینم؟ داوود گفت: خدایا اشتیاق من به دیدار تو زیاد شده و خلق بین من و تو فاصله انداخته است. خداوند به او وحی فرستاد که بسوی مردم باز گرد که اگر بنده گریزپایی را نزد من آوری تو را در لوح جزو نیکویان ثبت خواهم کرد.
ونیز در کتاب کافی از حضرت علی علیه السلام نقل شده است که فرمود: هنگامی که رسول خدا صل الله علیه و آله مرا به سوی یمن روانه کرد، فرمود : ای علی با هیچ کس پیش از آنکه او را به اسلام فراخوانی جنگ مکن
و قرآن کریم ابلاغ پیام خدا و رسول را باعث زنده شدن مردم برشمرده چنانچه در سوره انفال میفرماید: یا ایها الذین امنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم ، ای کسانی که ایمان آورده اید دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می خواند که شما را حیات می بخشد.
یعنی اسلام که همان دعوت خدا و رسول است زنده میکند و و ابلاغ پیام وحی مقدمه ای است برای زندگی در تمام ابعاد مادی و معنوی ، در تفاسیر آمده که منظور از حیات ، حیات معنوی و مادی ، حیات فرهنگی و اقتصادی و ی به معنای واقعی و حیات اخلاقی و اجتماعی و بالاخره در یک جمله کوتاه ،حیات و زندگی در تمام زمینه ها است و این را به ما می بخشد، و تبلیغ پیام خدا ، برای زنده کردن و زندگی همراه با سعادت انسانها چقدر میتواند اهمیت داشته باشد؟ مهمترین امور یعنی جان و مال و عرض مردم از موضوعات پیام خدای متعال است که با ارسال روشهای بی نظیر و صحیح زندگی به حفظ این امور مهم می پردازد تا نهایت محبت خویش را نثار مخلوقاتش کرده باشد، او که رحمانیت و رحیمیت از صفات اوست، باشد که شکرگزار نعماتش باشیم.
شرایط مبلغ
از اهمیت و وجوب که بگذریم باید بدانیم که یک تبلیغ موفق و اثربخش دارای عواملی است که نبود هریک از این عوامل نتیجه تبلیغ که هدایت به سوی اهداف الهی است را با ناکامی مواجه می کند، شاید بعضی براین اندیشه باشند که وظیفه ای که بردوش مبلغین است صرف انتقال سخن است و بس، در حالی که اگر مبلغ واجد شرایط نباشد قطعا وظیفه ای که بر دوش اوست با صرف گفتن انجام نشده است و قطعا انگیزه الهی قوی یا همان اخلاص و جایگاه شایسته علمی برای درک و بکار بردن محتوای مناسب و خصوصیات روحی و شخصیتی مناسب با این امر خطیر و توکل قطعی و عملی به پروردگار عالم از شرایط یک مبلغ موفق کلام الهی است و این انسان دارای ویژگیهای خاص مورد نظر حق تعالی عامل اصلی موفقیت در امر تبلیغ پیام الهی است و لازم است بدانیم یک مبلغ جایگاه ویژه ای نزد پروردگار عالم دارد و نیز بدانیم این انسانی که مورد نظر پروردگار عالم قرار گرفته؛ به تعبیر قرآن خوش گفتار ترین است.ومن احسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحا و قال اننی من المسلمین (فصلت33) و کیست خوش گفتارتر از آن کس که به سوی خدا دعوت نماید و کار نیک کند و بگوید من از مسلمانانم.
جایگاه یک مبلغ در نزد خدای متعال بسیار رفیع و یلند است تا جایی که بعد از مرگ؛ این انسان؛ نورانی مانند یک امت محشور می شود. در روایتی در کتاب امالی طوسی راوی می گوید به امام صادق عرض کردم که من وارد شهرهای مشرکان میشوم ، برخی از دوستان میگویند اگر در آنجا بمیری با آنان محشور خواهی شد، امام علیه السلام به من فرمودند: اگر در آنجا باشی آیا امر (امامت) ما را یاد آور میشوی و به سوی آن دعوت میکنی؟ گفتم: آری، فرمود: هرگاه در این شهرها(شهرهای اسلامی)هستی آیا امر ما را یادآور می شوی و به سوی آن دعوت میکنی؟ گفتم نه
امام فرمود: اگر تو در آنجا (شهرهای مشرکان) بمیری به تنهایی چون یک امت محشور میشوی و نور تو پیشاپیش تو در حرکت خواهد بود.
مبلغ همانطور که در مقابل این کار بزرگ جایگاه ویژه ای دارد مسولیت سنگینی نیز بر عهده دارد که بدون داشتن شرایط آن قطعا این مسولیت خطیر را نخواهد توانست به سرانجام برساند.
وظایف مبلغ کلام خدا
اولین وظیفه برانگیختن فطرت و عقل انسانی است چراکه فطرت و عقل خالی از شوائب و اوهام به سادگی وحی را تصدیق میکند و وسوسه شیاطین و آثار آنان که در عملکرد انسان ظهور و بروز پیدا میکند مانع بیداری و برانگیختن فطرت میشود، بنابراین اگر مبلغ با استفاده از کلام وحی و با تکیه بر حقایق این کلام ابتدا درون خود را جلاء دهد خواهد توانست با نفوذ کلماتی که از جان و دل برآمده، جان مردم را با حقایق وحی و آثار عملی آن آشنا کند و با آب حیات معنویت درونهای تاریک شده از دوری خالق را شستشو دهد و به نور معنویت سوق دهد و زندگی در حیات معنوی را به آنان هدیه نماید ، چنانچه در سوره نحل فرموده : واین قرآن را به سوی تو فرستادیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده روشن کنی و باشد که اندیشه کنند.
دومین وظیفه مبلغ آشنایی مردم با نور و ظلمت حقیقی است که خود از آثار بیداری عقل و فطرت است، اینکه نور و ظلمت واقعی کجاست و واقعیت این جهان چیست و گوشزد کردن اینکه حضور ما در این جهان دائمی نیست و در یک کلام آشنا کردن مردم با واقعیات؛چراکه آدمی بواسطه دیدگاه خود نور و ظلمت را معنا می کند و دیدگاه ناشی از اعتقاداتی که منشاء آن جهل مرکب است، می تواند انسان را تا مرز هلاکت دائمی و سقوط پیش برد. چه بسا ظواهر زیبا و دل فریبی که در واقع بجزء ظلمت نیست، به تعبیر قرآن که می فرماید: زین للناس حب الشهوات ؛ محبت امور مادی در نزد مردم جلوه داده شده است؛ و چه بسا جهاد همراه با سختی که عین نور است.
روشهای تبلیغی
یک مبلغ می تواند در هر شرایطی به نقش تبلیغی خود جامه عمل بپوشاند و با استفاده از ابزار قلم و سخن و در شرایط امروز در فضای مجازی و حقیقی بوجود آمده نقش خود را ایفاء کند.از مهمترین نکاتی حایز اهمیت است رعایت ظرفیت مخاطب در بیان موضوعات از طرف مبلغ می باشد چنانچه در کتاب غیبت نعمانی روایتی از رسول خدا صل الله علیه وآله نقل میکند که حضرت میفرماید: برای مردم آنچه را نمی پذیرند بازگو نکنید. آیا دوست دارید که خدا و رسولش تکذیب شوند. و باز در همان کتاب از امیر المومنین حضرت علی (ع) نقل میکند که حضرت می فرماید:آیا دوست داریدکه خدا و رسولش تکذیب شوند؛ برای مردم آنچه را که می پذیرند باز گو کنید و از گفتن آنچه انکار می کنند پرهیز نمایید.
از واضحات است که ظرفیت افراد از جهت پذیرش مطالب دینی مختلف است و این ظرفیت قابل ارتقاء و رشد است، در روایتی است که حضرت امیر(ع) می فرماید:؛من خدای ندیده را نمی پرستم؛ این امیرالمومنین امام معصوم است که با ظرفیت ویژه ای که دارد خدا را با چشم دل می بیند چراکه چشم سر محدود است و محدود را تسلطی بر غیر محدود نیست؛ و آن کسانی که با این وادی بیگانه اند ، تصور چنین ارتباطی برایشان مشکل است و به همین جهت حضرت می فرماید که شما نمی توانید مثل من باشید؛ یعنی ظرفیت شما در هر مقامی باشید مثل امام معصوم نمی شود و باید پیروی را در خود تقویت کنید و با دقت حرام و حلال خدا را رعایت کنید.
در حکمت های منسوب به حضرت امیر آمده است که ایشان فرموده اند: با عموم مردم در نعمت علمی که به تو ارزانی شده به سان خواص برخورد نکن و بدان که خداوند مردانی دارد که رازهای نهانی را به آنان واگذاشته و آنان را از افشای آن بازداشته است؛ و سخن عبد صالح به موسی(ع) را بیاد آر که وقتی موسی(ع)به او گفت: آیا تو را به این شرط که از آنچه که آموخته شده ای به من یاد دهی، پیروی کنم؟؛ آن عبد صالح در پاسخش گفت: تو هرگز نمی توانی همپای من صبر کنی؛ و چگونه می توانی بر چیزی که به شناخت آن احاطه نداری صبر کنی؟
تک تک روایات اهل بیت علیهم اسلام دنیای شناخت وجود آدمی است، وجودی که شامل روان و جسم است که اگر به آن توجه شود آرزوی بشر یعنی آرامش درونی حاصل خواهد شد و لازم نسیت برای دوای این درد به سراغ تجربه های نه چندان سودمند بروند که آب در کوزه ما تشنه لبان میگردیم.نشناختن ظرفیت مخاطب یعنی عدم رعایت بهداشت روان به تعبیر امروز می باشد و پر واضح است آثار سوء عدم رعایت بهداشت ، اضطراب و تشویش افکار است که خود منشاء بیماری های جسمی هم میشود.
از نکات دیگر، مطابق صریح آیه قران که میفرماید: و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمه، این است که تزکیه مقدم بر تعلیم است؛ علم شرط لازم اما کافی نیست و از نکات دیگری که لازمه یک تبلیغ موفق است رعایت نشاط مخاطب است که در صورت عدم رعایت این اصل مهم نه تنها از تبلیغ ثمری حاصل نمی شود بلکه میتواند به مشکلات روحی و روانی و حتی ضد تبلیغ منجر شود. اصل این است که کسی که در وادی اطاعت الهی گام برداشت نشاط روحی پیدا می کند و در صورت عدم حسن حال، اگر صرفا منشاء جسمی نداشته باشد ، باید علامت سوال زیر عملکرد خود در این وادی قرار دهد که چرا این دریای بیکران آرامبخش بی اثر شده؛ اشکال از کجاست؟عدم رعایت ظرفیت و نشاط افراد قطعا نتیجه عکس خواهد داد و تشخیص و رعایت شرایط و ظرفیت مخاطب هنری است که باید ایجاد و بکار برده شود.
ثمرات کار مبلغ
لقد ارسلنا موسی بایاتنا ان اخرج قومک من الظلمات الی النور و ذکرهم بایام الله ان فی ذلک لایات لکل صبار شکور (سوره ابراهیم)؛ و در حقیقت موسی را با آیات خود فرستادیم و به(او فرمودیم) که قوم خود را از تاریکی ها بسوی روشنایی بیرون آر، و روزهای خدا را به آنان یاداوری کن که قطعا در این (یادآوری) برای هر شکیبایی سپاسگزاری عبرتهاست.
اولین ثمره ای که می توان به آن اشاره کرد چنانچه در آیه قرآن آمده خارج کردن مردم از تاریکیها به سوی نور است، مبلغ نیاز به مقدماتی دارد تا با کمک آنها وسیله این خروج بسوی نور باشد، که توکل قطعی بر خدا و اصلاح درونی مبلغ و علوم لازم برای رسیدن به این هدف، از اصلی ترین آنهاست؛رسیدن انسان به مصلحت های دین و دنیا از دیگر ثمرات کار مبلغ است و خداوند در کتابش می فرماید: هرکس پاداش دنیا را بخواهد پاداش دنیا و آخرت نزد خداست و خدا شنوا و داناست(سوره نساء)؛یعنی ثمرات اطاعت و فرمانبرداری الهی در دنیا و آخرت ظاهر خواهد شد و خداوند مهربان پاداش بندگانش را به بهترین نحو عطا می نماید.
ثمره دیگر تمسک به ریسمان الهی و اتحاد و الفت مردم زیر سایه قوانین الهی است ؛ ریسمان محکمی که دشمان برای تسلط همان نقطه را مورد هدف قرار می دهند و با زدن این نقطه ودر نتیجه سست شدن این ریسمان به اهداف خود می رسند .
از دیگر ثمرات کار مبلغین کلام الهی که شاید از مهمترین آن باشد ایجاد انگیزه برای برپاداشتن عدالت است به این معنا که هر چیزی را در موضع و محل خودش نهادن، که عدالت را تعریف کرده اند به وضع کل شیء فی موضعه؛ ترویج کلام خدای متعال باعث رواج عدالت و رواج عدالت نهایت آرزوی بشر را که سعادت دنیا و آخرت است را محقق می کند و این آرزوی بشر جزء با عدالت در سایه احکام اسلام محقق نمی شود.
آری وجود نازنین حضرت بقیه الله الاعظم امام زمان علیه السلام است که با ظهورش به تمام ظلمها پایان می دهد و مبلغین اسلام و حکومت اسلامی زمینه ساز ظهورش هستند انشاء الله.
امام امیر المومنین علی علیه اسلام می فرمایند(نهج البلاغه)_فی صفة اهل الذکر_:یامرون بالقسط و یاتمرون به و ینهون عن المنکر و یتناهون عنه.در توصیف اهل ذکر می فرمایند: به عدل فرمان می دهند و خود از روی عدالت کار می کنند و از کار زشت باز می دارند و خود از زشتکاری به دورند.
بایدها و نبایدهای مبلغ در تبلیغ
خدای متعال در سوره صف آیات 2 و3 می فرماید: یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون* کبر مقتا عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون . ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی می گویید که انجام نمی دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید. و نیز در کتاب غرر الحکم آمده که امام علی (ع) فرمودند: در شگفتم از کسی که عیب های مردم را بد می شمارد و نفس او به عیب بیشتری دچار است ولی آن را نمی بیند.
تنها راه برای اصلاح جامعه از خود شروع کردن است ، اگر امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) توانست تحولی بزرگ در جامعه ایران بلکه در جهان بوجود بیاورد، رمز موفقیتش اصلاح رابطه خویش با خدای عالم بود و بس، و این امر محقق نمی شود مگر در سایه عبودیت پروردگار، او براستی به آنچه می گفت باور داشت و قول و فعلش یکی بود.
در تفسیر مجمع البیان مرحوم طبرسی از رسول خدا (ص) نقل می کند که پیامبر فرمود: در شب معراج به مردمی برخوردم که لب های آنان را با قیچی هایی از آتش می بریدند و هرچه بریده میشد جایش پر می شد؛ گفتم: ای جبرئیل؛ اینها چه کسانی هستند؟ گفت سخنوران امت تو هستند؛ کسانی که آن چرا عمل نمی کنند، می گویند و کتاب خدا را می خوانند، اما آنرا بکار نمی بندند.
بحث در این موضوع بسیار و از خدا توفیق ادامه را مسئلت می کنم.
والحمد لله رب العالمین
محمدرضا قدیری
چهاردهم خرداد یکهزار و سیصدونودونه
خدا ,، ,مردم ,مبلغ ,تو ,ای ,است که ,را به ,به سوی ,است و ,در این
بایدها و نبایدهای مبلغ در تبلیغ
خدای متعال در سوره صف آیات 2 و3 می فرماید: یا ایها الذین آمنوا لم تقولون ما لا تفعلون* کبر مقتا عندالله ان تقولوا ما لا تفعلون . ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزی می گویید که انجام نمی دهید؟ نزد خدا سخت ناپسند است که چیزی را بگویید و انجام ندهید. و نیز در کتاب غرر الحکم آمده که امام علی (ع) فرمودند: در شگفتم از کسی که عیب های مردم را بد می شمارد و نفس او به عیب بیشتری دچار است ولی آن را نمی بیند.
تنها راه برای اصلاح جامعه از خود شروع کردن است ، اگر امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) توانست تحولی بزرگ در جامعه ایران بلکه در جهان بوجود بیاورد، رمز موفقیتش اصلاح رابطه خویش با خدای عالم بود و بس، و این امر محقق نمی شود مگر در سایه عبودیت پروردگار، او براستی به آنچه می گفت باور داشت و قول و فعلش یکی بود.
در تفسیر مجمع البیان مرحوم طبرسی از رسول خدا (ص) نقل می کند که پیامبر فرمود: در شب معراج به مردمی برخوردم که لب های آنان را با قیچی هایی از آتش می بریدند و هرچه بریده میشد جایش پر می شد؛ گفتم: ای جبرئیل؛ اینها چه کسانی هستند؟ گفت سخنوران امت تو هستند؛ کسانی که آن چرا عمل نمی کنند، می گویند و کتاب خدا را می خوانند، اما آنرا بکار نمی بندند.
بحث در این موضوع بسیار و از خدا توفیق ادامه را مسئلت می کنم.
والحمد لله رب العالمین
محمدرضا قدیری
چهاردهم خرداد یکهزار و سیصدونودونه
درباره این سایت